«Топтастыру»

«Мнемоника»

Рефлексия  арқылы білімдерін  тексеру.

«Жарнама» постер

«Қос жазба күнделігі»

Сызу аспаптарымен жабдықтарын қолдану әдіс тәсілдерін меңгереді

.

«Алты қалпақ»

«Бес сұрақ»

.

«Венн диаграммасы»

«Қар бұрқасыны»

Рефлексия  арқылы білімдерін  тексеру.

Біз балдырған баламыз,

Құстай қанат қағамыз.

Дүниені аралап,

Оқып білім аламыз.

Сызбаларды орындау мен безендіру  ережелері туралы кейбір мліметтер сіздерге технология,геометрия,математика  сабақтарынан белгілі.

Сызу оқу пәні ретінде төмендегідей міндеттерді шешеді:

а)    сызба аспаптарының көмегімен әр түрлі геометриялық  салуларды орындауға, нәрселердің кескінін салуға, нәрселерді сызбаларда тік бұрышты проекцияда бейнелеуге үйретеді;

б)   сызбаларды оқуға және аса күрделі емес тетіктер  мен түйіндердің  эскиздері мен  сызбаларын    өз бетімен  орындауға үйретеді.

Алдыңда тұрған кез келген  нәрсенің суретін салуға, оны суретке түсіруге, сөзбен сипаттап беруге болады.  Сонымен қатар оны сызуға да болады.

Сызба дегеніміз нәрсенің немсе ол жасалатын, бақыланатын  орнатылатын және жөнделетін бөліктерің графикалық кескінін  қамтитын құжат.

Сызбаларды дайындау  және олардың  мазмұны қоғамның дамуына байланысты өзгерістерге ұшырап отырған. Әр алуан нәрселердің кескіні – суреттер, адамдардың  қөарым – қатынас құралы ретінде жазу ойлап тапқанға дейін пайда болды.

Сонау ерте замандара адамар жер бетіне , тастарға жабайы аңдардың , болашақ құрылыстардың суреттерін, аң аулауға шығатын жолдарды  бейнелеген. Сызбалар туралы алғашқы  мәліметтер  ХІІ   ғасырдың орта кезінен бастап кездесе бастайды. Алғашқы да сызбалар кө мөлшерімен қолменен салынған. Мұндай сыбаларда әрине , өлшемер көрсетілмеді, сондықтан да олар арқылы кескінделген нәрсе туралы тек жуықтап қана түсінік алуға болады. Бұл сызбалар үшін  сөзбен тұжырымдалған түсініктемелер қажет болды, сондықтан  оларға әртүрлі жазбалар келтірілді.

Тұрғын үйлерді , бекіністерді және басқада нысандарды малу барысында «план»  деп аталатын  алғашқы сызбалар пайда болды.Бұл сызбалар әдетте ,табиғи жағдайда  тікелей жер бетінде , болашақ қрылыстың орнындаорындалды. Кейінірек осындай план сызбаларды пергаментке, ағашқа  және кенепке кішірейтілген түрде сызу орын ала бастады

Нәрселерді міндетті түрде  масштабты  сызбаларда кескіндеу де жүзеге аса бастады. Кеме жасау ісінің  тез дамуына  байланысты мейлінше дәл және қатаң масштаб сақталған сызбалар қажет болды.Мұнда енді сызбада үш өлшемді кескін салу қолданылды, оның көмегімен кеменің үш өлшемін ұзындығы , ені, биіктігін көрсету мүмкін болды..

Анам менің сауыншы.

Ағам менің  кенші,

Апам менің тігінші.

Отырмаймын мен текке,

Кеттім мен де мектепке.

—         Ал, балалар, мектепке келгеннен кейін не істеу керек?

—         Орнымызға отырып, оқу керек.

басылады

2. Сызба дегеніміз не?

Сызбалар адам өмірінде қандай орын алады?

Тапсырма

Кеспе қағазбен жұмыс жасау

Жаттығулар жасау

.  Сабақты қорытындылау:  сызбалардың ғылым мен техникадағы маңызы зор. Сызбалар бойынша құрылысшылар тұрғын үйлер, фабрикалар,зауытар, жолдар және тағы басқа инженерлік  нысандарды салады; машина жасаушылар машиналар,станоктартрубиналар жасайды; монтаждаушылар болса фабрикаларға, зауыттарға,электр станцияларына және  т.б нысандарғр орнатады. Сонымен қатар сызбалар бойынша киімдер мен аяқ киімдер тігу,жиһаздар жасау, қалалар мен ауыдарды  көгалдандыру жүзеге асады

Сызу аспаптарымен жабдықтарын қолдану әдіс тәсілдерін меңгереді

Сызуға қажетті құрал жабдықты ережеге сай қолдануға дағдыланады

бөлімі

Сызғыштар. Түзу сызықтар жүргізу үшін ағантан немесе пластмассадан жасалған ұзындықтары 250- ден 300 мм-ге дейінгі сызғыштарды пайдаланамыз. Сызғышты пайдаланғанда оның жиегінің тегістігін, яғни кедір бұдырдың болмауын міндетті түрде тексеру керек (8- сурет).

Рейсшина. Сызу барысында параллель сызықтарды жүргізу үшін рейсшинаны пайдаланады. Ол бекітілген ролигі бар сызғыш, сондықтан да оны кейде жылжымалы сызғыш деп те атайды. Егер рейсшинаның ұзындығы 300мм болса, онда ол сызғышты алмастыра  алды. Сонымен қатар қазіргі рейсшиналарда әр түрлі диаметрдегі шеңберлер бар, олар сызбаларды орындау барысында циркульдің қызметін атқарады (9- сурет).

Сызба бұрыштықтары. Сызуда екі түрлі бұрыштықтар қолданылады. Олардың біреуінің гепотенузаға іргелес бұрыштары 45̊- тан, ал екіншісің гипотенузаға іргелес бұрыштары 60̊ және 30̊. Бұрыштықтар ағаштан немесе пластмассадан жасалады (10- сурет).

Транспортир. Сызбаларда бұрыштарды өлшеу және салу үшін транспортир қолданылады. Транспортирмен қалай жұмыс істеуді сендер математика сабақтарынан білесіңдер (11- сурет).

Даярша (готовальня). Қорапқа салынған сызу аспаптарының жиынтығы даярша деп аталады (13- сурет). Сызу аспаптарының саны әр түрлі болатын даяршалар бар. Алайда сызбаны орындау үшін бір ғана циркуль- шеңбер сызатын аспап қажет болады. Ең алдымен циркульдің жұмыс істеуге дайындығын тексеру керек (12- сурет). Графит өзек циркульдің ұшынан бір деңгейге келтіріп аламыз. Графит өзек циркульдің ұшынан 5-7 мм шығып тұруы тиіс. Циркульмен жұмыс істеу кезінде ине мен графит өзектің ұштарын бір деңгейге келтіріп аламыз. Графит өзек қағаз бетіне шеңбердің ізін анық түсіруі тиіс. Егер шеңбер дұрыс сызылмаса, онда басқа қосалқы графит өзекті ауыстырып салу керек.

Қағаз. Сызбаларды, әдетте, тығыз қағазға орындайды және қарындаш сызықтары жақсы өшірілетіндей қағаз таңдап алады. Негізінен алғанда, мектептегі сызу сабақтарында А4 пішіміндегі қағаздар пайдаланылады.

Өшіргіш.Сызбадағы артық сызықтарды, әр түрлі жазулар мен кескіндерді өшіру үшін қолданылады. Өшіргіштің мүмкіндігінше жұмсақ, ақ және таза болғаны, әрі сызу жұмыстарына ғана арналғаны дұрыс.

Лекало. Қисық сызықтарды сызу үшін лекало деп аталатын шаблондар қолданылады (14- сурет). Лекалоның пішіні және өлшемі әр түрлі болады.Олар, негізінен пластмассадан жасалады.

Қисық сызықтарды олардың нүктелері арқылы саламыз. Алдымен осы нүктелерді белгілеп алады. Лекалоны оның жиегі қисық сызықтың үш- төрт нүктесі арқылы өтетіндей етіп орналастырамыз да, қисық сызықтың бөлігін сызамыз. Сонан кейін лекалоны оның жиегі қисық сызықтың осының алдында сызылған бөлігімен дәл келетіндей және қисық сызықтартың жаңа бөлігінің үш- төрт нүктесінен өтетіндей жылжытады да, оның  жиегімен сызық жүргізеді.Осылайша барлық қисық сызықты түгел сызып шыққанша қайталайды.

Қарындаштар. Сызу үшін «Конструктор» маркалы қарындаштар, сондай- ақ сызбаны орындауға арналған басқа да қарындаштар жиынтығы қолданылады (15- сурет). Оларды қатты, жұмсақ және қаттылығы орташа қарындаштар деп бөледі. Қатты қарындаштарда Т, 2Т, 3Т және т. с.с. белгілері болады (Т әрпінің алдындағы цифр негұрлым үлкен болса, қарындаш қаттылау деген сөз). Жұмсақ қарындаштарда М, 2М, 3М және т.с.с. деген жазулар болады (М әрпінің алдындағы цифр неғұрлым үлкен болса, қарындаш соғұрлым жұмсағырақ деген сөз). Қаттылығы орташа қарындаштар ТМ деп белгіленеді. Мұндағы Т- орыстың «твердый», ал М «мягкий» деген сөздерінің бірінші әріптері.

Мектептегі сызу сабақтарында Т, 2Т, ТМ, М, 2М қарындаштарын пайдалану жеткілікті.

Шетелдік қарындаштарда Т, ТМ, М белгілерінің орнына сәйкесінше Н ( қатты), НВ немесе Ғ (қаттылығы орташа), В (жұмсақ) белгілері қолданылады.

Сызбаларды орындау үшін екі түрлі қарындашты қолданамыз, олардың біреуі- қатты қарындаш, ал екіншісі- жұмсақ қарындаш. Қатты қарындаш кескінді жіңішке сызықтармен  салу үшін, ал жұмсақ қарындаш оны қажетті қалыңдықтағы сызықтармен бастыра жүргізіп шығу үшін қолданылады.

Қарындаштарды арнайы ұштағышпен ұштайды. Соннан кейін қарындаштың ұшталған графит өзегін ұсақ түйірлі зімпара қағазбен тегістейді.Қарындаштар екі түрлі тәсілмен ұшталады. Қатты қарындаштар конус тәрізді, ал жұмсақ қарындаштар күрекше тәрізді үшкірленеді. Қарындаштың ұшталған бөлігінің ұзындығы шамамен 20- 25 мм, ал графит өзектің ағаш құндақтан шығып тұрған бөлігінің ұзындығы 5- 8 мм шамасында болуы тиіс (16- сурет).

Жұмыс орынын ұйымдастыру. Жұмыс орнын дұрыс ұйымдастыру сызбаны орындау уақытын қысқартуға, адамның шаршамауына

және жұмыстық сапасын жақсартуға әсерін тигізеді (17- сурет).

Күндіз жұмыс істегенде жұмыс үстелін жарық сәулесін алдынан немесе сол жақтан түсетіндей етіп қою керек. Ал кешкісін жұмыс істеген кезде жарық көзі шамамен үстелдің ортасынан сол жағында, үстелден 1-2 м биіктікте орналасатындай етіп қойған дұрыс.

Егер сен сызба тақтасын пайдалансаң, оны сәл көлбеу (көлбеулігі 15̊ болатындай етіп) орналастырған жөн.

Барлық сызу құралдары мен жабдықтарын сызба тақтасының оң жағына үстел үстіне (оларды орнынан тұрмай- ақ алып пайдалану үшін) ретімен қою керек. Сызбаларды орындау кезінде еңкеймей тік отыру қажет.

Сызба таза әрі әдемі болу үшін сызуды орындаудың алдында барлық құралдарды құрғақ шүберекпен сүртіп, қолды жуған жөн.

8- сурет. Ағаш және

пластмасса  сызғыштар

9- сурет. Рейсшина және рейсшинасы бар сызба тақтасы

10- сурет. Сызба бұрыштықтары

11- сурет. Транспортир

12- сурет. Циркульді дұрыс ұстау

13- сурет. Сызу аспаптарының

даяршалары

14- сурет. Лекало

15- сурет. Қарындаштар жиынтығы

16- сурет. Қарындаштарды

ұштау

17- сурет. Жұмыс орны

IV.Қорытындылау

V. Үйге тапсырма

1. Сызу аспаптары және материалдары мен жабдықтары

2. Сызу барысында параллель сызықтарды жүргізу үшін не пайдаланылады?

3. Бұрыштықтардың түрлерін ата

4.Қарындаштардың түрлерін ата

5. Жұмыс орнын дұрыс ұйымдастырудың пайдасы қандай?

Оқушылар бүгінгі өткен тақырыпты оқып келеді. Келесі сабаққа сызба аспаптарын әкеледі.

1. Сызғыштар, рейсшина, сызба бұрыштықтары, транспортир, даярша, қағаз, өшіргіш, лекало, қарындаштар.

2.Рейсшина

3.1)Гипотенузаға іргелес бұрыштары 450 болатын

2)Гипотенузаға іргелес бұрыштары 600 және 300  болатын бұрыштықтар

4.1)қатты

2)жұмсақ

5. Сызбаны орындау уақытын қысқартады, адамның шаршамауына және жұмыстың сапасын жақсартуға әсерін тигізеді.

Оқушылар үйге тапсырма алады.

Тренинг

Алтын ереже құру  қажеттігі туралы айту.

Әр топқа бағалау парағын таратып беру.

Фигуралармен бағалау әдісімен бағалау үшін фигуралар  таратып беру

«Сандарды бейнеле» ойыны

арқылы психологиялық ахуалды жақсарту

Топ ішінде тәртіп ережелері талданып , сол арқылы сыныптың алтын ережесін құрады.

Бағалау парағы арқылы топбасшылар өз топ мүшелерін бағалап отырады.

Фигуралар  арқылы топтар өзара бағалайды.

Әртоп өздеріне берілген сандарды дене мүшелерімен,қимылымен бейнелеу.

Қызығушылық

тарын  ояту

Слайдта берілген сұрақтарға жауап беру, топпен  тапсырманы орындау

үшін Жигсо 2 әдісін пайдалану

Бағалауды басқару

Жауаптарын қабылдап, бағыт беру

Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы диалогқа түсіру.Өз ойларын, пікірлерін ашық айту

Топпен жұмыс жасау: Оқушылар көлемді мәтінді әрқайсысы жеке-жеке топ ішінде оқып шығып топпен талқылайды, сосын топтар құрамы өзгертіліп, құрамында әр бастапқы топтан бір белсенді оқушы бар жаңа (сарапшылар тобы) топтар құрылды.Құрылған сарапшы топ берілген  тапсырмаларды біріге  талқылап орындайды Осыдан кейін олар өз топтарына қайта оралып, өздерінің  бұрынғы топтағы достарына кезекпен өз жанұяларында түсінген материалдарын  тиянақты түрде жеткізіп, үйрет керек

Бойынша тақырыпты ашу үшін тапсырмалар қолдану

Масштабтар дегеніміз тетік кескіннің өлшемдерінің оның нақты өлшемдерінен қанша есе артық немесе қанша есе кем екендігін көрсететін сан. Сызбалардағы кескіндердің масштабтарын және олардың белгілеулерін стандарт тағайындайды.

Кішірейту масштабтар – 1:2;  1:2,5;   1:4;    1:5

Үлкейту масштабтар – 2:1;     2,5:1;      4:1;     5:1

Нақты өлшем – 1:1

Масштабтарды былайша жазып көрсетеді: М1:1;  М1:2;   М5:1

Қаріп – әріптердің, цифрлардың және сызбадағы белгілердің жиыны. Қаріптің өлшемі стандарт бойынша берілген.   Қаріптің өлшемі (һ) деп бас әріптердің миллиметрмен есептелген биіктігіне тең шаманы айтады. Бас әріптердің биіктігі(һ) жазу жолына перпендикуляр бағытта өлшенеді.

Сызба қарпінің қабылданған өлшемі: 2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20; 28; 40.

Көлбеу қаріптер жазу жолына 75˚-қатең бұрыш жасап көлбейді. Әдемі жазып үйрену – қол өнерінің бір түрін меңгеру. Әріптердің ені де (g) қаріптің өлшеміне байланысты анықталады:

Г, З, С әріптері үшін g – 5d;     А, Д, М, Х, Ц, Ы, Ю әріптері үшін g — 7d;

Ж, Ф, Ш, Щ, Ъ әріптері үшін g — 8d,       қалған әріптері үшін g — 6d.

Кіші әріптің биіктігі өлшемі кішірек келесі қаріптің өлшеміне тең. Мәселен, қаріптің өлшемі 14 болғанда, кіші әріптердің биіктігі 10, ал қаріптің өлшемі 10 болғанда, кіші әріптердің биіктігі 7 және с. с. болады. Әріптердің арақашықтығын қаріп сызығының жуандығынан екі есе үлкен етіп алады.

Негізгі жазуды 3,5 мм, ал сызбаның атауын 5мм немесе 7мм қарпімен толтырады.

Негізгі көлбеу қаріп: а\ бас әріптер, б\кіші әріптер, в\ араб цифрлар

А, Ә, Б, В, Г, Ғ, Д,  Ж, Е, З, И, К, Қ, Л, М, Н, Ң, О, Ө, П,

С, Т, У, Ү, Ұ, Ф, Х, І, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ь, Э, Ю, Я

а ,ә, б, в, ғ, д, ж, у, з, и, к, қ, л, м, н, о, ө, п,

с, т, у, ү, ұ, ф, х, і, ц, ч, ш, щ, ъ, ь

Стандарт туралы ұғым.Масштабтар.Сызбаны оны шектейтін сызықпен және негізгі жазумен безендіру.Сызба сызықтары

Берілген сұрақтар арқылы топтар бір-біріне сұрақ қою арқылы диалогке түседі.

6 қырлы кубик

1. Тетік бөлшектің кескіні берілген, оның кескініндегі ұзындығы 40мм және масштабы М1:5. Тетік бөлшектің нақты ұзындығын анықта. 200мм

2. Тетік бөлшектің ұзындығы 10мм, ал оның сызбадағы ұзындығы 25мм. Масштабты анықта. 2,5:1

3. сызық түрлерін атаңыз және сызып көрсетіңіз?

6 қырлы күбиктин 6 жағына жаңа тақырыпқа қатысты сұрақтар жазу

Бағдарша, бағалау парақшалары

Бір-* бірін бақғалауды қадағалау

Өзін өзі бағалау