қалыптастыру, жаңа мағлұмат беру және т.б.

Сабақ оқытудың негізгі үрдісін есте қалдыру, оқушы санасына терең сіңіру

-Мәртебесі төмен, жоғары сұрақтарды қойып үйренеді;

-Ойын нақты жеткізе алады;

-Өзін-өзі реттейді

Кластер

Венн диаграммасы

Топқа бөлу

«Жүректен-жүрекке» тренингі

Сұрақ жауап

1 Дін туралы не білеміз?

2 Діннің қалыптасу кезеіңін ата

3 Діни ұғымдар

4 Діни  ағымдар

зайырлылық дегеніміз дінсіздік емес, ол – гуманистік құндылықтарды, соның ішінде адамның ар-ұждан және діни сенім бостандығын жүзеге асыруды қолдайтын, дүниетанымдық еркіндікті, рухани саладағы ой-сананың көптүрлілігін мойындайтын, адамгершілік-өнегелілік және құқықтық құндылықтарға негізделген әмбебап жүйе. Сондықтан діни таным да зайырлы дүниетанымның бір бөлігі болып табылады.

u  Зайырлылық  ұғымы “лаицизм – грек тіліндегі “лаикос”- халықтық, бұқаралық деген мағынаны білдірсе, француз тілінде “лаиците”- діни емес, яғни,”лаику”- зайырлы дегенді білдіреді .

u  Бүгінгі қазақ тіліндегі “зайырлы”,”зайырлылық” сөзі- “заһир”, яғни, анық, ашық деген мағыналарды білдіретін араб тілінен енген сөз. Бұл сөзді алғаш рет өткен ғасырда Алаш қайраткерлері “Алаш мемлекетін” құруда өз заңнамаларында қолданды. Олар бұл сөзді

u  1) Ашық, нақтылық;2) адами, адамдық, өркениеттік;3) азаматтық деген мағыналарда қабылдады.

Зайырлы жүйеде діни білімге де, дінтанулық білімге де тыйым салынбайды. Керісінше, еліміздің заңна­малары аясында діни және дінтанулы Қазақстан Республикасының Конституциясында дін мемлекеттен бөлінген делінбеген. «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының заңының 4-бабында «Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген» — делінген. Ал Конституция заңының бірінші бабында Қазақстан «зайырлы» мемлекет деп жариялаған.

Демократиялық қоғамда дін міндетті мемлекеттік мәртебеге ие емес, бірақ оның өз орны бар. Конституциямыздың 5-бабында: «Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әр алуандылық танылады», — делінген. Дін тек идеология ғана емес, дегенмен, Конституцияның бұл тұжырымы дүниеге деген әр түрлі көзқарастың (идеологияның) заң алдында теңдігін, бірақ ешқайсысының анық міндетті еместігін көрсетеді. Конституцияның бұл бабынан экстремистік, радикалдық емес идеологиядан басқалар, діни де, атеистік те көзқарастар мәдени өмірімізде, бұқаралық ақпарат, сондай-ақ азаматтардың қалауына байланысты меншік түріне қарамастан оқу орындарында уағыздалуы мүмкіндігін байқаймыз. Әрине, бүгін Конституция берген бұл мүмкіндікті толық пайдалана алмай отырмыз. Қазақстанда дінтану пәні факультативтік негізде немесе міндетті емес пән ретінде енгізіле бастады. Ал жоғары оқу орындарында тек Ақтөбе мемлекеттік педагогика институтында барлық мамандарға міндетті пән ретінде енгізілді.

Мемлекетімізде іштей атеизмнің әлі тұғыры берік. Сырттан таңылып жатқан пікірді қолдай жөнеліп, елімізде ислам тым асқынып бара жатыр, мешіттер тым көбейіп кетті, қалаларда діни рәміздер басым, бұл зайырлы мемлекетке сәйкес емес деушілер кездеседі. Осылай мемлекетіміз клерикалданып немесе дінге бой ұсынып бара жатыр деп те айтушылар бар. Елін, рухани дәстүрін сыйлайтын зайырлы мемлекеттерде бұндай сөздерді ашық айтуға бармайды, оны әдепсіздікке санайды, ал ол елдерде діни ғибадатханалар, ай мен крестер де баршылық.

Конституцияның 22-бабындағы «Әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар», 14-бабындағы «дінге көзқарасына» байланысты «ешкімді кемсітуге болмайды» деген қағидаларына сәйкес мемлекет:

азаматтардың дінге қатынасына, дін таңдауына, балаларының да дін таңдауына араласпайды;

мемлекеттік органдардың жұмысын діни бірлестіктерге жүктемейді;

діни бірлестіктерді қаржыландырмайды;

діни бірлестіктердің жұмысына, егер ол заңға қайшы болмаса, араласпайды;

әр түрлі діндегі немесе дінге сенбейтін адамдардың, діни бірлестіктердің өзара сыйластықта, төзімділікте болуына ықпал етеді.

Ал діни бірлестіктер:

мемлекеттік биліктің қызметін атқармайды және мемлекеттік органдардың жұмысына араласпайды;

саяси партиялардың жұмысына қатыспайды, оларға қаржылай қолдау көрсетпейді;

мемлекеттің заңнама талаптары мен хұқық тәртібін сақтауға міндетті.

Осыған сәйкес мемлекетіміз «зайырлы» қағидасын есепке алады. қ білім берудің өзіндік мүмкіндіктері жасақталған

1 топ Постер арқылы дін туралы түсініктерін  қалыптастыру

2 топ Венн диаграммасы  арқылы дін  мен Мемлекттің ара қатынасын анықтау

 
3 топ Клас тер стратегися бойынша  дінді сипаттау

сұрақ-жауап) (3 мин)

1.      Бұл сабақты мен қалай түсіндім?

2.      Өзім  турал не білеміз?

3.      Сабақ сендерге ұнады ма?

Сабақты жақсы оқу үшін  не істеу керек?

Бағалау парақшаларын толтыру.

Смайликтер арқылы кері байланыс орнату

Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері

АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма?

Бүгін оқушылар не білді? Сыныптағы ахуал қандай болды?

Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма?

Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

— үйге берілген суретті тексеріп бағалау. Дұрыс салынған суреттерді оқушыларға көрсету, мадақтау.
— Қате салынған суреттерге сабақ барысында кемшіліктерін жеке түсіндіріп, қателеспеуге үйрету.

Адам баласы бүгінгі өркениетті қоғамға дейін түрлі даму сатысынан өтті. Соған орай әр халық өзінің таным-түйсігін қалыптастырды. Әрбір қоғамдық сатыдағы адам түсінігі, наным -сенімі бірдей емес. Содан да діннің түрлері өзгеріп отырған. Дін адам баласының Жаратушыға, айнала қоршаған ортаға деген наным-сенімі. Алғашқыда қарапайым табиғат күштеріне сиынудан туған дін мыңдаған жылдар бойында дамып, өркендеп, біздің дәуірімізге жетті. Кейбір діндер көп ұзамай жоғалып кетсе, енді бір діндер ұлттық дін деңгейіне көтерілді. Ал үшінші бір дін әлемдік беделге ие болды. Ондай діндер қатарына қандай діндер жатады?

Еліміздің Конституциясына сәйкес, Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет болып табылады. Зайырлы мемлекет ұғымының түпкі мағынасына келер болсақ, ол – діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген, діни бірлестіктер мен мемлекет бір-бірінің ішкі істеріне араласпайтын мемлекет.

Демократиялық құндылықтарды басшылыққа алатын заманауи зайырлы мемлекеттер дінге қатынаста ашық позиция ұстанады. Және оның бастауы бостандық мәселесімен, яғни дінге сену-сенбеу, діни сенім мен ғұрыптарды ұстану-ұстанбау бостандығымен тікелей байланысты. Және бұл қағидаттар бүгінгі күндегі зайырлы елдердің конституцияларында анық көрініс тапқан.

Меніңше, зайырлылық ұғымынан туындайтын қатынастар мен құндылықтардың мынадай түсінігін ұғынуымыз қажет: халықтың тарихи дамуында екі-үш ұрпақ бойы өзінің өміршеңдігін көрсеткен және сол халықтың сан ғасырлық дәстүрлерімен біте қайнасып кеткен жалпыадамзаттық құндылықтар және соған негізделген өмір сүру қағидаттары – заманауи елдерге ортақ дәстүрді құрайды. Осы желіде айтар болсақ, халқымыздың тарихы мен салт-дәстүрінен туындайтын демократиялық сипаттағы жасампаз құндылықтармен қатар, ХХ ғасырда орын алған тарихи оқиғалардың нәтижесінде қазақ халқының болмысына берік орныққан зайырлы құндылықтар – азаматтардың тең құқықтығынан бастау алатын ер адамдар мен әйелдердің қоғамдық ортада бірдей құқықтар мен міндеттерге ие болуы, азаматтардың білім алу және өз мүмкіндіктерін кеңінен жүзеге асыра алуы, дінді ұстану-ұстанбау еркіндігі және басқа да заманауи құндылықтарды біздің төл дәстүрімізге айналған қағидаттар деуге болады. Бір қарағанда қарапайым болып көрінгенімен, осынау іргелі құндылықтар еліміздегі бірнеше ұрпақ өмірінің сабақтастығын қамтамасыз етіп, бүгінгі күнде мемлекетіміздің демократиялық сипатын айқындайтын негізге айналды.

Қазақстан Республикасының Ата Заңы- Конституциясының 1 -бабында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.» деп жазылған. Бұл- Қазақстанда ешқандай дін мемлекеттік емес, қай дінді жүрегімен қабылдауы немесе ешқандай дінге кірмеуі- азаматтың өз еркі дегенді білдіреді.

Бейнекөрініс көрсету «Діннің қоғамдағы рөлі»

Тәуелсіздік жылдарында елімізде орын алған күрделі саяси- экономикалық жаңарулар мен өзгерулер ағымында мемлекет билігінің қайнар көзі болып табылатын халқымыздың рухани өмірі мен діни көзқарастары да бір жағынан толығып, ал енді бір жағынан әралуан бағыттар бойынша дамып, бүгінгі көптеген этникалық топтар мен түрлі діндерді ұстанатын зайырлы Қазақстан қоғамы қалыптасты. Халықсыз билік болмайды, ал — дінсіз халық болмайды. Халықтың тұтастығы мен діннің тұтастығы және мемлекеттің тұтастығы арасында тікелей тәуелді байланыс бар екенін ескерелік. Көптеген этникалық топтар мен діни сенімдерден құралған біздің қоғамымыздағы өтпелі кезеңде дін атаулының мемлекеттің ішкі түрақтылығы мен қауіпсіздігін қамсыздандырудағы рөлі, өндіруші күш болып табылатын халықты ұйымдастыру құдіреті, халықаралық қатынастардағы салмағы және еліміздің болашағы мен баяндылығына тікелей әсері өте анық көрініс берді.

Қазақстанда қазіргі ахуал сан салалы әрі күрделі. Кейбір деректер бойынша, 1989 жылғы 1 қаңтарда 30 конфессияға тиесілі 700 жуық діни бірлестіктер болса, 2003 жылдың 1 қаңтарында 3201 болған. Олардың арасында 1652 исламдық, соның ішінде 1642 сунниттік, 2 шииттік, 2 сопылық, 4 ахмадия ағымдары бар. Бұған қоса Қазақстан аумағында православиелік шіркеуге жататын 241 діни бірлестік, 7 старообрядтық шіркеу, римдік- католиктік шіркеуінің 77 бірлестігі, бірқатар протестанттық бірлестік жұмыс істейді. Кейінгі уақытта католик, протестанттық жэне дэстүрлі емес діни кұрылымдар өз қызметтерін белсенді түрде жүргізуде.

басылады

Бүгінгі өтілген сабағымыздың тақырыбына байланысты екі топқа екі түрлі сурет беріледі. Осы түрлі түстерді пайдаланып отырып   мелект пен діннің мара қатынасын және зияткерлі Мемлектіміздің маңыздылығын анықтайды акварельмен салады.

V. Бекіту кезеңі.

Күннің нұры шуақты,

Сергітеді денемді.

Құрдастарым сияқты,

Оқушымын мен енді.

-Оқу құралдары – сенің көмекшің. Сондықтан оқулығыңды ұқыпты ұста.

Біз балдырған баламыз,

Құстай қанат қағамыз.

Дүниені аралап,

Оқып білім аламыз.

ІІ- топқа  негізгі дін жүйесіндегі маңыздықтар

ІІІ- топқа Дінді неліктен таза ұстау керек?

Зайырлылық ұғымының шығу тегі мен тарих көшінде қалдырған ізіне сәйкес аталмыш терминнің анықтамасын жасайтын болсақ, орта ғасырлардағы (схолостика кезеңі) дін өкілдерінің өктемдігінен мемлекет пен қоғамды һәм жеке тұлғаны арашалап алуды көздеген идеялардың жеңіске жетіп, индивидтердің дүниеуи және рухани қажеттіліктерін тең қалыпта қанағаттандырғысы келген жоғары саяси ұйым модернизациясының зайырлылық түсінігін қалыптастырғанына көз жеткіземіз.

Әсілі, діннің үстемдік етуі орта ғасырда өмір сүруші адамдардың сұранысына сай орныққан жүйе еді. Дін насихаты кең етек жайғандықтан, адамдар бұл дүниені өткінші санап, ақыреттік бақытқа қол жеткізуге көбірек мән беретін. Ал, сол кезеңдегі қоғамда мықтап орныққан теократиялық басқару құрылымы негізінен халықты жұмақпен қауыштыруға бағытталған канондық жүйе болатын. Еуропа халықтарының осы діни танымына католик шіркеуіне қарсы орын алған реформациялық қозғалыстар мен «Қайта өрлеу» дәуіріндегі ғылыми дүмпулер күрт өзгеріс әкелді. Дін шырақшыларының дінді өз бас пайдасына жаратуы және христиан догматикасының ғылым ақиқатымен қайшыласуы секілді жағымсыз жайттар халықтың шіркеу билігіне деген наразылығын тудырды. Осы қарама-қайшылықтың әсерінен Еуропада ғасырларға жалғасқан текетірес орын алды. Ақырында 1789 жылғы І Француз буржуазиялық рефолюциясынан кейін шіркеу иерархиясы күйреп, зайырлылық жүйе мемлекеттік басқарудың озық үлгісі ретінде қабылданды.

Десе де, орта ғасырлардағы дін өкілдерінің азаматтық қоғамға жасаған өктемдігі жалпыға ортақ тенденция саналғанымен, әрбір субекті өзіне тән (локальді) мемлекет пен дін қатынастарын реттеу методологиясы мен концепциясын қалыптастырды. Мәселен, зайырлылықтың отаны саналатын Франция мен секуляризмге көбірек басымдық беретін Германияның мемлекет пен дін қатынастарын реттеудегі тәжірибесі бір-біріне мүлде ұқсамайды. Сондай-ақ, Ұлыбритания мен Скандинавия елдерінің де дін қатынастарын реттеудегі тәжірибесі бір-бірінен бөлек-бөлек сипатқа ие. Зайырлылық қағидаттарын мемлекеттік басқаруға енгізген Түркия, Алжир, Мысыр, Морокка, Малайзия сынды мұсылман елдерінің де өзіне тән ерекшеліктері бар. Яғни, ғалам тарихында зайырлылықтың көптеген локальды тұрпаттары тарих сахнасына шықты. Бұл әлем елдеріне зайырлылықтың бір ғана тұрпатының прецедент бола алмайтынын, әрбір мемлекет өзінің тарихи тәжірибесіне сай дін қатынастарын уникальді түрде реттеу керек екеніне көз жеткізеді.

Жалпы, зайырлылық тақырыбы сөз болғанда, осы терминге қатысты ой-тұжырымдарды да саралаған жөн. Орта ғасырларда Еуропада индивидтер діни ұстанымына байланысты мынадай үш категорияға бөлінетін:

«Клерок» – христиан теологиясы мен канондарына адал әрі шіркеу қызметіндегі ритуалдарды мінсіз атқаратын индивидттер (папа, кардинал, свещенник, поп).

«Лайцо» – Құдайға иланғанмен христиан канондарына әрі шіркеу өткізетін діни ритуалдарға немқұрайлы қарайтын немесе өз еркіндігін шіркеуге тәуелді етпеген индивидтер.

«Еретик» – Құдайға иланбайтын немесе христиан теологиясына сыни көзқараспен қарап, шіркеу қызметкерлерін әжуалайтын индивидтер.

Франциядағы І Буржуазиялық революциядан кейін қабылданған «Адам құқығы декларациясында» дінді ұстанып, ұстанбау еркіндігі «лайцизм» терминімен бекітілді. Яғни бұл термин жоғарыдағы христиан шіркеуінен тәуелсіз саналатын «лайцо» категориясынан нәрленіп, құқықтық ұғымға айналды. Әйткенмен, Еуропада мемлекет пен діннің бір-бірінен бөлектігін білдіретін «лайцизм», «лайцо», «лайк» терминдерімен бірге «секуляризм» термині де қолданылады. Бұл термин латын тіліндегі «секуляр», яғни «дүниеуи» мағынасын білдіреді. Ал, терминологияда мемлекеттің қоғамдағы діннің рөлін төмендетуі немесе діни тұлғалардың белсенділігіне жол бермейтін жоғары саяси ұйым жүйесін айтамыз.  Осы сөз орыс тілінде «светский» (бұл жарық дүние) деп тәржімаланған. Туыс түркі халықтары «светское государство» ұғымын «дүниеуи мемлекет» деп аударып, сөзбе-сөз мағынасын қолданады.

Қазақстан Республикасы 1995 жылғы Конституцияда осы «светское государство» ұғымын «зайырлы мемлекет» деп берді. Түбі араб тіліндегі «әз-заһир» сөзінен шығатын «зайыр» сөзі қазақ тілінде «анық», «айшықты», «белгілі» деген мағыналарды білдіреді. Зайырлы мемлекеттің терминологиялық мағынасына келетін болсақ, жоғары саяси ұйым өз халқының тек бұл дүниедегі мұң-мұқтажымен шұғылданады, тұрғындардың өзара қарым-қатынасын құқықтық реттеуде бұл фанидің мұраты негізге алынады деген ұғымға саяды. Яғни, зайырлы мемлекет заңдарды қабылдағанда теократиялық жоғары саяси ұйым секілді ақырет бақытын көздемейді, халықтың бұл дүниедегі мәселелерін шешуді негізге алады. Ал, ақыреттік бақытқа (жұмақ) ие болу мәселесін индивидттердің өз еркіне қалдырады.

Біздің еліміз 1991 жылы саяси бостандыққа қол жеткізгеннен кейін Қазақстан азаматтарының дінді ұстанып, ұстанбауына қатысты еркіндік жариялап, оны 1992 жылы 15 қаңтарда қабылданған «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Заңда ресми түрде бекітті. Қазақстан Республикасы 1995 жылы қабылдаған Атазаңның 1 бабының 1 тармағында:  «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп атап көрсетіп, мемлекет пен дін қатынастары зайырлылық қағидаттары шеңберінде реттеліп, индивидтердің діни-сенім бостандығы қамтамасыз етілетіндігін паш етті.

Әдепкіде, классикалық (laisizm) зайырлылық қағидаттарын басшылыққа алған еліміз кейін келе Қазақстан халқының тарихи һәм діни тәжірибесі ескерілген зайырлылық үлгісін қалыптастыруды жүзеге асыра бастады. Нақтырақ айтар болсақ, 2011 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңында «…Ханафи бағытындағы исламның және православиелік христиандықтың халықтың мәдениетінің дамуы мен рухани өміріндегі тарихи рөлін танитынын…» мойындап, преференциялық зайырлылық немесе халықтың басым көпшілігінің діни ұстанымы ескерілген зайырлылықтың қазақстандық модельін қалыптастыруды қолға алды. Осы заң қабылданған соңғы бес жылда Қазақстан қоғамындағы дін қатынастары мемлекеттілікті нығайту бағытында және халықтың діни сұранысына сай реттелуде.

Әйткенмен, зайырлылық қағидаттарын ұстану барысында кейбір қоғамдық салаларда түсініспеушіліктер орын алып отырғанын жасыра алмаймыз. Мәселен, Қазақстан Республикасының 2011 жылы қабылдаған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңда мемлекеттік органдар, қарулы күштер мен басқа да әскери  құрылымдар, сот және құқық қорғау органдары, білім беру, денсаулық сақтау, жазалау мекемелерінде діни салт-жораларды іске асыруға және құлшылық орындарын ашуға жол берілмейтіндігіне кейбір діндар азаматтар түсініспеушілік рай танытты. Тегінде, бұл құқықтық нормалар азаматтардың діни бостандығын шектеуді көздемейді. Әрбір мемлекеттік органның міндетті атқаратын өз функциясы бар. Діни рәсімдер осы мемлекеттің міндетті қызметтердің жүзеге асуына кедергі келтірмеуі тиіс. Аталған құқықтық нормалар осы тұрғыда бекітілген болатын. Ал, мемлекетіміз республика азаматтарының заңда көрсетілген негізде діни сенімді ұстануына һәм салт-жоралар мен ритуалдарды орындауына ешбір кедергі келтірмейді. Әділет басқармасының ресми тіркеуінен өткен жүздеген діни бірлестіктер, оның ішінде ҚМДБ-ның 2500-ден астам мешіттері мен Орыс проваслав шіркеуіне қарасты құлшылық орындары ашық жұмыс істеуде.І топ—

оқимыз, ашамыз, баға қойылады

қызық, әдемі, үлкен

қағаздан жасалған

Топтық жұмыс

І топ-Зайырлық  қағидалары

ашамыз, жазамыз

әдемі, үлкен

қағаздан жасалған  постермен қорғау

ІІ-топ- Зайырлылық қазақстандық қоғамның рухани даму кепілі.-эссе жазу

3 топ әңгіме құрастыру

басылады

Мұғалім сабақты қорытындылайды. «Синквейн» әдісі бойынша тақырыпты қорытындылаймыз.

Әр топқа бір сөз беріледі, оқушылар сол сөзге сипаттама береді.